YER KABUĞU KAYAÇLARDAN OLUŞUR?

Bir yerden bir yere gidebilmek için ulaşımı çeşitli yollarla sağlarız. Ulaşım yollarından biri de kara yollarıdır. Kara yolunu açarken bazen dağlara rastlanır. Aşılamayan dağlarda yolları birbirine bağlamak için tüneller açılır. Tünel açma çalışması ile ilgili bir video izleme şansınız oldu mu?

Yer Kabuğu:

Canlılar, Dünya’nın dış katmanında yani yer kabuğunda yaşarlar. Yer kabuğunda dağlar, tepeler, ovalar, vadiler, yaylalar gibi yeryüzü şekilleri bulunur. Yer kabuğu ve yeryüzü şekilleri kayaçlardan oluşmuştur. Yer kabuğu okyanus, deniz ve göllerin altında da devam eder. Yer kabuğu karaların olduğu yerlerde kalın, okyanus tabanlarında daha incedir. 3. sınıfta Dünya’mızın katmanlarını öğrenmiştik. Manto katmanında bulunan magmanın yeryüzüne ulaşarak soğuyup katılaşmasıyla kayaçlar oluşur. Kayaçlar rüzgâr, sıcaklık farkı, yağmur ve akarsu gibi dış faktörlerle parçalanır. Bunun sonucunda kayaçlar kaya, çakıl, taş ve kum taneciklerine dönüşür.

Dağ Kaya Çakıl Kum:

Kırlarda, dağlarda, ovalarda yürürken çeşitli taşlar görürüz. Bu taşlar farklı renklerde, parlaklıkta ve sertliktedir. Kayaçların farklı olmasını sağlayan yapısındaki minerallerdir. Örneğin Pamukkale Travertenleri’nin beyaz renkte ve yumuşak bir yapıda olması bu mineraller sayesindedir.
Akkor hâlindeki aşırı sıcak magma (manto), yer kabuğunun derinliklerinden yanardağların yüzeyine doğru yükselir. Yüzeye çıkan magmaya lav adı verilir. Yanardağdan yeni çıkmış lavın sıcaklığı 700 °C (derece selsiyus) ile 1200 °C (derece selsiyus) arasındadır. Çay yapmak için demlikte kaynattığımız suyun 100 °C olduğunu düşünürsek çıkan lavın sıcaklığının ne kadar yakıcı olduğunu tahmin edebiliriz.

MADENLER

Madenler ile kayaçlar arasında nasıl bir ilişki vardır? Kayaçların bazıları çok değerlidir. Altın, gümüş, bakır, bor, demir, kurşun, civa, linyit ve mermer değerli kayaçlara örnek olarak verilebilir. Yer kabuğunun farklı derinliklerinden çıkarılan ve ekonomik değeri olan kayaçlara maden denir.

Maden Ocağı Eritilen Madenler

Altın, gümüş, bakır, demir gibi madenler kayaçların içinde bulunur. Bu kayaçları yeryüzüne çıkarabilmek için maden ocakları açılır. Maden ocaklarından çıkarılan kayaçlara birtakım işlemler uygulanır. Kayaçlar, güçlü matkaplar ve kesici aletler ile parçalanıp yüksek ısılarda eritilir. Böylece ekonomik olarak değersiz taş ve topraklarından arındırılmış olur. Çeşitli araç gereçlerin üretimi için gerekli bir ham madde hâline gelir. Evimizde kullandığımız birçok araç gerecin ham maddesi madenlerdir. Madenler, mutfakta kullandığımız çatal, bıçak, kaşık, tencere gibi araç gereçlerde; televizyon, bilgisayar, telefon gibi elektronik aletlerde ham madde olarak kullanılmaktadır.
Ülkeler kalkınabilmek ve gelişebilmek için maden kaynaklarına ihtiyaç duyar. Madenler ülkelerin ekonomik gelişiminde büyük öneme sahiptir. Sanayinin gelişebilmesi de madencilik sektörüne bağlıdır. Madencilik faaliyetleri birçok sanayi sektörüne ham madde sağlamaktadır. Tüm sanayi kolları maden ürünlerine ihtiyaç duymaktadır.
Madenler teknolojinin gelişmesinde önemli bir yere sahiptir. Madenler; uçak, tren, otomobil, yapay uydu vb. araçların yapımı gibi pek çok alanda kullanılmaktadır.
Ülkemiz maden kaynakları bakımından kendine yeten ülkeler arasındadır. Bakır, krom, altın, gümüş, bor, mermer, linyit, demir, kurşun ve çinko Türkiye’de çıkarılan önemli madenler arasındadır. Ayrıca doğal soda, kaya tuzu, alçı taşı ve zımpara taşı gibi ham maddeler ülkemizde yeteri kadar bulunmaktadır. Türkiye, dünyadaki bor minerali rezervlerinin yaklaşık % 70’ine sahiptir.

FOSİLLER

Üzerinde yaşadığımız kayaç tabakasında pek çok bitki ve hayvan kalıntısı vardır. Bu kalıntılar milyonlarca yıl önceki canlılara aittir. Bu canlıların taşlaşmış olan kalıntıları fosil olarak adlandırılır.

Fosiller Nasıl Oluşmuştur?

Ölen her canlı fosilleşmez. Fosilleşmenin oluşabilmesi için bazı şartların sağlanması gerekir. Öncelikle canlı kalıntısının havayla temasının hemen kesilmesi gerekir. Canlı kalıntısının üstü kum, kil, toprak tabakalarıyla örtülerek havayla teması kesilir. Havayla teması kesilen canlı kalıntısı çürümeye uğramaz ve böylece binlerce yıl bozulmadan kalabilir.
Canlılar doğar, yaşar ve ölür. Ölen canlılar sel Milyonlarca yıl içinde canlının üzerindeki tabakaların kalınlığı artar. Böylece canlı kalıntısı sertleşerek kayaç hâlini ve toprak kayması gibi dış etkenler ile kum ve çamurun altında kalır. Canlının yumuşak dokuları yavaş yavaş çürür ve oluşan boşluklara su ile alır ve fosil oluşur. Fosiller yer kabuğunun hareketleri sonucu açığa çıkar. mineraller dolar. Fosil, milyonlarca yıl süren tüm bu aşamaların sonunda ortaya çıkar. Fosilleşme sadece kayaçlarda gerçekleşmez. Buzullarda ve bitki reçinesinde de gerçekleşebilir. Buz kütlesi içinde mamut fosilleri, bitki reçinesi içinde böcek ve küçük sürüngen fosilleri de bulunmuştur.
Bir kayaç kütlesinde birkaç kayaç tabakası olabilir. En alttaki kayaç tabakasında bulunan fosiller, üst tabakalardaki fosillere göre daha eskidir.
Bazı fosillerde canlının her ayrıntısı kolaylıkla görülebilir. Fosiller, bilim insanlarının geçmişte yaşamış canlılara ilişkin birçok bilgi edinmesini sağlar.